در سطح کیهانی، نَوروز، سالِ نوی ایرانیان و عیدِ اهورا‌ـ‌مزدا، که «در روز اُرمَزد» از ماه نخست [=فروردین] جشن گرفته می‌شود، به یادکرد و بزرگداشتِ آفرینش می‌پردازد. عید میترا (میترَکانه، میهرَگان، میهرجان و دیگر واریانت‌هایش)، «روزِ مهر» در «ماه مهر» را جشن می‌گرفت، که تجسمی از پایانِ جهان است. چرا چنین است؟ ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه پاسخ میدهد: «زیرا، در مهرگان هر چیزی که دارای نمو باشد در این روز به مُنتهای نمو خود می‌رسد و مواد نمو از آن قطع می‌شود و حیوان در این روز از تناسل بازمی‌ماند چنانکه نوروز را آنچه در مهرگان گفته شد به‌عکس است». در این تقابلِ بین نموِ متوقف‌شده و نیروی آفرینش، بازشناسیِ اقتباسِ الاهیاتیِ یک قانون‌ـ‌جادوی کهن، و بازشناسیِ تقابلِ صیانت‌‌ـ‌باروری، دشوار نیست، تقابلی که دیده‌ایم در هند توسط جفتِ میترا‌ـ‌وارونا بیان شده است و در روم ــ حتی صرف نظر از فعالیت‌های متضاد و مکمل دین‌یاران و کشیشان لوپرسی ــ توسط نوما با «تکمیلِ خلقِ رُمُلوس» به بیان درآمده است.
تصویر: تندیسک مفرغین؛ آشتی و هم‌آمیزی زورآوری شیر و زایایی گاو؛
۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ پیش از میلاد، کشف از ایران، نگهداری در یادگاه هنر کلیولند
